Sposób określenia wynagrodzenia za roboty budowlane nie jest uregulowany zarówno w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących umowy o roboty budowlane, jaki i w innych aktach prawnych. W orzecznictwie przyjęło się, że przez analogię można stosować do wynagrodzenia przepisy kodeksu cywilnego dotyczące umowy o dzieło. Zgodnie z zasadą swobody umów art. 353 (1) KC Strony mogą uregulować pomiędzy sobą kwestię wynagrodzenia w sposób dowolny.
Wynagrodzenie co do zasady może być kosztorysowe lub ryczałtowe.
Wynagrodzenie kosztorysowe jest uregulowane w kodeksie cywilnym w art. 629. Określa się je na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. Polega to na tym, że wylicza się wartość wykonanych prac i stosownie oblicza należne wynagrodzenie.
Natomiast wynagrodzenie ryczałtowe jest uregulowane w kodeksie cywilnym w art. 632 . W tym przypadku określa się wynagrodzenie przed rozpoczęciem robót i wykonawca prac nie może żądać jego podwyższenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac.
W Umowie Podwykonawczej wynagrodzenie jest zazwyczaj określone w sposób następujący:
WYNAGRODZENIE
Za terminowe i niewadliwe wykonanie Robót Zleconych określonych w § 1, GW zapłaci PW na zasadach określonych w niniejszej Umowie wynagrodzenie obmiarowe, którego szacunkowa wartość wynosi: ………………………….. netto plus należny podatek VAT. Ostateczna wysokość wynagrodzenia PW za Roboty Zlecone wynikać będzie z przemnożenia rzeczywistych ilości wykonanych robót potwierdzonych obmiarem geodezyjnym przez stałe ceny jednostkowe określone w Załączniku nr 1 do niniejszej Umowy.
[WYNAGORDZENIE OBMIAROWE]
lub
Za wykonanie pełnego zakresu Robót Zleconych GW zapłaci PW wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości: ……………….. netto plus podatek VAT. PW nie może żądać zwiększenia wynagrodzenia ryczałtowego w jakimkolwiek przypadku bez względu na rozmiar i koszty Robót Zleconych.
[WYNAGORDZENIE RYCZAŁTOWE]
Przy takim wzorze umowy Podwykonawca wybiera rodzaj wynagrodzenia.
Jednakże czasem wynagrodzenie jest określone w następujący sposób:
WYNAGRODZENIE
1. Za kompleksowe wykonanie całości Przedmiotu Umowy, w tym wszystkich zobowiązań, o których mowa w Umowie Strony ustaliły orientacyjne wynagrodzenie, które zostało określone na kwotę … zł (słownie: …).
2. Wynagrodzenie wskazane w zdaniu poprzedzającym jest określone w wartości netto, do którego Podwykonawca jest uprawniony doliczyć podatek VAT w wysokości obowiązującej w terminie wystawienia faktury.
3. Wynagrodzenie, o którym mowa w niniejszym paragrafie zawiera wszystkie składniki potrzebne do wykonania Przedmiotu Umowy i zobowiązań z Umowy w zakresie zgodnym z wszystkimi postanowieniami tej Umowy i w sposób satysfakcjonujący Zamawiającego i Inwestora, w tym także roboty oddzielnie nie wyspecyfikowane a niezbędne do wykonania, odbioru i funkcjonowania Przedmiotu Umowy.
4. Podwykonawca oświadcza, że należność za wykonanie Prac została określona na podstawie dokumentacji technicznej łącznie ze wszystkimi załącznikami do Aktu Umowy.
5. Podwykonawca oświadcza, iż nie będzie zgłaszał żadnych roszczeń z tytułu niedoszacowania należności za wykonanie Prac będących Przedmiotem Umowy. Ponadto Podwykonawca oświadcza, że dokonał wizji lokalnej na placu budowy, zapoznał się z planem zagospodarowania placu budowy, oraz zapoznał się z warunkami realizacji.
6. Przyjmuje się, że wynagrodzenie uwzględnia wszelkie okoliczności lokalizacji, cechy szczególne Przedsięwzięcia Inwestycyjnego i terminy oraz rekompensuje Podwykonawcy wszelkie jego wydatki, koszty i zobowiązania – bez możliwości wysuwania roszczeń w stosunku do Zamawiającego. Wynagrodzenie uwzględnia również odsetki wynikające z przedłużenia terminu płatności zgodnie z art. 5 Ustawy z dnia 12 czerwca 2003r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U Nr 139, poz. 1323).
7. Zamawiający ma prawo zmienić zakres prac o roboty dodatkowe lub zaniechane, w tym prawo rezygnacji z wykonania prac. Należność za wykonanie Przedmiotu Umowy, zostanie zmieniona proporcjonalnie do zmienionego zakresu Prac na podstawie procedury opisanej w ust. 7, Podwykonawca nie będzie wnosił roszczeń z tego tytułu.
8. Zmiany zakresu robót wykraczające poza zakres umowy, wymagają pisemnego zlecenia Zamawiającego. Zlecenie dla swej ważności musi być wystawione przed rozpoczęciem realizacji zmian i podpisane przez osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Zamawiającego. Na pisemne zapytanie ofertowe Zamawiającego, Podwykonawca jest zobowiązany złożyć w ciągu 7 dni od otrzymania zapytania ofertowego ofertę cenową wraz z załącznikami umożliwiającymi jej weryfikację. Podwykonawca udzieli Zamawiającemu upustu w wysokości 20% od wartości kosztorysu zatwierdzonego przez Inwestora. Wszelkie zmiany zakresu robót wymagają uzgodnień, co do terminu ich wykonania.
9. Wszelkie zmiany zakresu robót w przedziale 2%, nie mogą stanowić podstawy do występowania o roboty dodatkowe.
10. Oprócz robót wyspecyfikowanych w Umowie, Wynagrodzenie Podwykonawcy uwzględnia wszystkie świadczenia, czynności i prace, które nie zostały w niej wyspecyfikowane, lecz które są niezbędne do wykonania przedmiotu umowy zgodnie z przeznaczeniem Przedsięwzięcia Inwestycyjnego i zasadami sztuki budowlanej.
11. Tabela scalonych cen jednostkowych będzie stanowiła punkt odniesienia Stron umowy w przypadku:
1) przygotowania miesięcznych protokołów zaawansowania robót i dokonywania na ich podstawie zapłaty,
2) oszacowania kosztu ewentualnego zmniejszenia lub zwiększenia zakresu Robót.
Przy tak określonym wynagrodzeniu możliwości Podwykonawcy są ograniczone. Z jednej strony należne mu kwoty będą naliczane na podstawie wykonanych prac – tabeli scalonych cen jednostkowych, a z drugiej wynagrodzenie jest za kompleksowe wykonanie całości Przedmiotu Umowy. W przypadku sporu sąd może przyjąć, że wynagrodzenie określone było jako ryczałtowe. W tym miejscu należy przypomnieć, iż w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego Podwykonawca nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia.
Czy zatem można dochodzić podwyższenia wynagrodzenia?
Można, jeżeli w umowie znalazły się odpowiednie zapisy dotyczące wypłaty wynagrodzenia za roboty dodatkowe. W większości umów o roboty budowlane znajdziemy takie zapisy.
Ponadto w postępowaniu sądowym na podstawie art. 632 § 2 KC można dochodzić zapłaty jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie prac groziłoby rażącą stratą. Sąd w takiej sytuacji może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.
Podwykonawca może także w sądzie żądać podwyższenia wynagrodzenia na podstawie art. 357 (1) KC. Jeżeli wykonanie umowy przez Podwykonawcę byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby rażącą stratą czego nie przewidziano podczas podpisywania umowy, sąd może zmienić wysokość wynagrodzenia.
Najkorzystniej jednak dla Podwykonawcy jest zawrzeć w umowie zapisy o wynagrodzeniu kosztorysowym oraz określić sposób rozliczania robót dodatkowych.